Παλαιολιθικά Κεντρικής Εύβοιας

Στην ορεινή κεντρική Εύβοια, όπου υψώνεται αγέρωχος θεματοφύλακας της παράδοσης και του πολιτισμού, σύμβολο της ευρύτερης περιοχής, το όρος Δίρφη, έχουν παρατηρηθεί, καταγραφεί και μελετηθεί αδιάψευστα τεκμήρια της ανθρώπινης παρουσίας ήδη από την πρώιμη παλαιολιθική εποχή. Πρωτοπόρος στην έρευνα αυτής της τόσο απομακρυσμένης από τις μέρες μας χρονικής περιόδου, υπήρξε η ερευνήτρια κ. Εύη Σαραντέα-Μίχα. Με το ανήσυχο πνεύμα της και τις γόνιμες αναζητήσεις της έθεσε τον θεμέλιο λίθο για την έρευνα της Παλαιολιθικής σε ένα εκτεταμένο τμήμα της κεντρικής Ευβοίας, ανοίγοντας παράλληλα νέους δρόμους για την ανακάλυψη καινούργιων θέσεων όχι μόνο στην Εύβοια αλλά και σε άλλες περιοχές. Από την ορεινή περιοχή στις υπώρειες της Δίρφης έχουν περισυλεγεί δειγματοληπτικά πολλά εργαλεία αποκρουσμένου λίθου τα οποία βρίσκονταν επιφανειακά κοντά σε σπήλαια της περιοχής ή σε χαρακτηριστικές επιχώσεις του Πλειστοκαίνου, όπως ονομάζεται η γεωλογική περίοδος η οποία χρονολογείται εδώ και περίπου 1,8 εκατομμύρια χρόνια και λήγει με το τέλος της Παλαιολιθικής εποχής, δηλαδή εδώ και 10.000 περίπου χρόνια. Τα εργαλεία αυτά χαρακτηρίστηκαν ως παλαιολιθικά όχι μόνο λόγω του γεωλογικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο βρέθηκαν αλλά και λόγω της τυπολογίας και των τεχνικών κατασκευής τους. Πρόκειται για χαρακτηριστικούς τύπους της παλαιολιθικής εποχής, κατασκευασμένους με την τεχνική της απόκρουσης, δηλαδή χτυπώντας την σωστά επιλεγμένη για τις ιδιότητές της πρώτη ύλη, τον πυριτόλιθο, με έναν κρουστήρα, που συνήθως αποτελούσε ποταμίσια κροκάλα από συμπαγέστερο και επομένως ανθεκτικότερο πέτρωμα. Από την διαδικασία αυτή παράγονταν αποκρούσματα τα οποία χρησιμοποιούνταν χωρίς περαιτέρω κατεργασία για απλές χρήσεις ή υφίσταντο δευτερογενή επεξεργασία με ένα μικρότερο κρουστήρα, ο οποίος ενίοτε ήταν ξύλινος ή οστέινος, προκειμένου να λάβουν το κατάλληλο σχήμα για πιο εξειδικευμένες και συγκεκριμένες λειτουργίες: ξέστρα για να δουλέψουν το δέρμα, γλυφίδες για το οστό ή το ξύλο, οπείς για τη διάνοιξη τρύπας κ.λ.π. Δίνουν επομένως σημαντικές πληροφορίες για τις δραστηριότητες που ασκούσε ο παλαιολιθικός άνθρωπος. Από τα μέχρι τώρα δεδομένα της έρευνας μπορούμε να πούμε ότι στην ευρύτερη περιοχή του όρους υπήρχαν διάφορες θέσεις που ο άνθρωπος επέλεγε για τα πλεονεκτήματά τους: σπηλιές ή βραχοσκεπές που χρησίμευαν ως καταφύγιο, ύπαρξη πόσιμου νερού, κατόπτευση της γύρω περιοχής και έλεγχος των κοπαδιών από άγρια ζώα που αποτελούσαν μια από τις βασικές διατροφικές πηγές κατά την παλαιολιθική εποχή, εγγύτητα σε θέσεις όπου υπήρχε η κατάλληλη πρώτη ύλη για την κατασκευή των εργαλείων. Η ποικιλία πρώτων υλών που χρησιμοποιούσε ο παλαιολιθικός άνθρωπος της περιοχής αυτής μαρτυρεί την κινητικότητά του. Χρησιμοποιώντας ως βάση του τις συγκεκριμένες θέσεις για ορισμένες χρονικές περιόδους του έτους, αναμφίβολα κατά τους θερινούς μήνες, ήταν ικανός να διανύσει αυθημερόν και με επιστροφή αποστάσεις της τάξης των 50 χμ σε ακτίνα γύρω από το κέντρο αυτό προκειμένου να βρει κατάλληλες πρώτες ύλες και τροφή. Οι θέσεις της Δίρφης εντάσσονται αβίαστα στο πρότυπο συμπεριφοράς του παλαιολιθικού νομάδα ο οποίος μην έχοντας σταθεροποιηθεί σε μόνιμες εγκαταστάσεις μετακινείται από τα πεδινά προς τα ορεινά και το αντίστροφο, ακολουθώντας την αέναη ενστικτώδη μετανάστευση των κοπαδιών από άγρια ζώα στο πλαίσιο της εναλλαγής των εποχών του έτους. Τα υλικά κατάλοιπα των παλαιολιθικών ανθρώπων που έζησαν στις υπώρειες της Δίρφης και της ευρύτερης κεντρικής ορεινής Εύβοιας, επιτρέπουν να προτείνουμε μια χρονολόγηση στο τελευταίο τμήμα του Πλειστόκαινου και συγκεκριμένα κατά τη διάρκεια της πρώιμης παγετώδους Wόrm, η οποία χρονολογείται περίπου εδώ και 120-40.000 χρόνια. Το κλίμα κατά τη φάση αυτή ήταν δριμύτερο από το σημερινό και η στάθμη της θάλασσας χαμηλότερη, λόγω του ότι μεγάλο μέρος του υγρού στοιχείου είχε συσσωρευτεί με τη μορφή πάγου στους πόλους, αλλά και σε μεγάλους ορεινούς όγκους όπως οι Άλπεις. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι για κάποια σημαντικά διαστήματα η Εύβοια δεν ήταν νησί αλλά ενωμένη με την απέναντι στεριά και προσέφερε ένα ευρύτερο πεδίο δράσης, δυνατοτήτων και επιλογών στον παλαιολιθικό άνθρωπο. Τα μέχρι τώρα δεδομένα της έρευνας μας επιτρέπουν να έχουμε μια σαφή αντίληψη για την πρωιμότερη παρουσία του ανθρώπου στην ορεινή κεντρική Εύβοια. Ωστόσο, νέα ευρήματα δεν αποκλείεται να μεταθέσουν το χρονικό όριο που αναφέραμε σε ακόμα προγενέστερες φάσεις, όπως για παράδειγμα τη μεσοπαγετώδη φάση Riss-Wόrm η οποία έχει αναγνωριστεί στις παλαιολιθικές λιθοτεχνίες της Νέας Αρτάκης. Συστηματικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή της Δίρφης θα φέρουν σίγουρα στο φως νέα ευρήματα, τα οποία θα διαφωτίσουν και άλλες πλευρές του τόσο σημαντικού αλλά ελάχιστα γνωστού παλαιολιθικού πολιτισμού.

Χρ. Ματζάνας Αρχαιολόγος